başlarken
(Görselde geçen küfür yüzünden özür dileriz)
kürtçe tarihi 3bin yılı aşkın süredir vardır ve varlığını sürdürmektedir. her ne kadar bazı sanatçıların,siyasetçilerin veya herhangi şahıslar kürtçenin varlığını inkar etseler bile bu bir gerçektir. Şehname, Şerefname,Gılgameş,Kyfson(Anabasin),Kârnâmag î Ardashîr î Babagân ve daha adını sayamadığım tarihi yüzyıllara dayanan kaynaklarda kürtçenin varlığı kabul edilmiştir.
Kürtçe dili , çoğu zaman saldırıya uğramıştır. Yeri gelir kürtçe şarkı söyleyen sanatçılara hakaret edilir, Adı kürtçe olan yerler başka dillere çevrilerek değiştirilir. bu yazımızda kürtçe dilinin kökeni ve lehçeleri ayrıntılı olarak işlenmiştir. kürtçe okumak isteyenler alt sayfadan okuabilir. iyi okumalar.
Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İrani kolunun kuzey-batı İrani grubuna ait bir dildir. Her ne kadar çeşitli bilim insanları ve Kürt milliyetçileri çağdaş Kürtçenin, İran-öncesi öncesi kalıntılara sahip olacağını umut etmiş veya iddia etmiş olsalar da, bilimsel olarak bunu gösteren hiçbir kanıt bulunmamaktadır.İranî diller, özellikle de Kürtçe uzmanı olan David MacKenzie, çeşitli fonolojik tahliller sonrasında, Kürtçeyi köken açısından proto-Beluci ve Farsça arasına koyar ve Kürtçe ile Beluci dili arasında yaptığı karşılaştırmalarla, proto-Kürtçenin Güney Farsçası ile oldukça yakın temas halinde olduğunu ileri sürer
Kürtçe, dünyada tahminen 16-26 milyon insan tarafından konuşulmaktadır. Encyclopaedia Britannica'ya göre Kürtçenin iki ana lehçesi vardır: kuzey lehçesi olarak Kurmanci ve merkez lehçesi olarak Sorani. Oxford'un yayımladığı Uluslararası Dilbilim Ansiklopedisi (International Encyclopedia of Linguistics) de bu şekilde bir ayrıma gitmiştir.[109] Kurmanci özellikle Musul'dan Kafkaslara doğru olan bölgede yerleşmiş Kürt halkları tarafından konuşulurken, Sorani Urmiye'den Kürdistan coğrafî bölgesinin daha güneyde kalan bölgelerine kadar uzanan bir coğrafyada yoğunluktadır. Aynı kaynağa göre, Zazaca ve Goranice de Kürtçenin alt-lehçeleri sayılmaktadır.Bununla birlikte, hangi dillerin Kürtçenin lehçesi kabul edilip edilemeyeceği tartışma konusu olmuştur. Örneğin, bazı kaynaklara göre Zazaca bir lehçe değildir. Oskar Mann Zazacanın başlı başına bir dil olduğunu yaptığı derleme,araştırma ve incelemelerle kanıtlamıştır.Oskar Mann’ın 1903’ten 1907’ye kadar yaptığı araştırmalarını ilerletip kitap haline getiren Karl Hadank, “Die Mundarten der Zâzâ” adlı bilimsel eseri 1932 yılında kitaplaştırmıştır. Böylece İranoloji dilbilimde Zaza dili bugüne kadar dilbilimcilerin hemfikirliliğiyle başlıbaşına bir dil olarak tanınma durumunu korumakta. Zazacayı Kürtçe lehçesi olarak ele alanlar genelde Goranice ile birlikte üçüncü bir lehçe kolu, güney lehçe kolu gibi görürler. Ortaya atılmış Güney Kürtçe lehçeleri gruplandırmalarından biri de şöyledir: Kelhuri, Feyli ve Goranice. Zazacadaki durumun bir benzeri Goranice için de geçerlidir; Goraniceyi Kürtçenin bir lehçesi olarak değil de ayrı bir dil olarak gören dilbilimci mevcuttur.
Kürtçenin en yaygın konuşulan lehçesi olan Kurmancinin yaklaşık olarak 15-17 milyon kişi tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir. Türkiye başta olmak üzere Suriye, Ermenistan ve Azerbaycan gibi ülkelerde yaşayan Kürtlerin ve bu ülkelerden göçmüş olan Kürt diasporasının çoğunluğu Kurmanci konuşur. Kurmanci ayrıca İran ve Irak'taki Kürt topluluklarında nadiren konuşulur; Irak ve İran'daki Kürtlerin çoğunluğu Sorani lehçesini konuşmaktadır. Sorani lehçesinin Irak'ta yaklaşık olarak 4-6 milyon kişi tarafından, İran'da ise yaklaşık olarak 5-6 milyon kişi tarafından konuşulduğu düşünülmektedir
KURDİ
Kurdî li seranserê cîhanê ji hêla 16-26 mîlyon mirovî ve tê axaftin. Li gorî Ansîklopediya Britannica, du zaravayên sereke yên Kurdî hene: Kurmancî wekî devokek bakurî û Soranî wekî devokek navendî.Ansîklopediya Navneteweyî ya Zanîngeha Oxfordê jî bi vî rengî cûdahî danî. [109] Gava ku Kurmancî bi taybetî ji hêla gelên Kurd ve ku ji Mûsilê heya Kafkasyayê li herêmê bicîh bûne tê axaftin, Soranî li erdnîgariyek ku ji Urmiyê heya herêmên başûrê herêma erdnigariya Kurdistanê dirêj dibe, tê vegotin. Li gorî heman çavkaniyê, Zazakî û Goranî jî wekî zaravayên binavûdeng ên Kurdî têne hesibandin.
Lêbelê, kîjan ziman dikarin wekî zaravayên Kurdî werin hesibandin bûye cihê nîqaşê. Mînak, li gorî hin çavkaniyan, Zaza ne devokek e. Oskar Mann bi berhevkirin, lêkolîn û lêkolînên xwe îsbat kir ku Zaza bi serê xwe zimanek e.Karl Hadank, ku lêkolîna Oskar Mann ji 1903-an der xist 1907-an û pirtûkek çêkir, di 1932-an de xebata xweya zanistî "Die Mundarten der Zâzâ" weşand.Bi vî rengî, zimanê Zaza di zimannasiya Iranranolojî de, bi lihevkirina zimanzanan, naskirina xwe wekî zimanek bi serê xwe didomîne. Yên ku Zazakî wekî zaravayek Kurdî digirin dest, bi gelemperî Goranî wekî şaxek devoka sêyemîn, şaxek devoka başûrî dihesibînin. Yek ji komên zaravayên Kurdî yên Başûr ku hatine afirandin ev e: Kelhurî, Feylî û Goranî. Li Zaza rewşek bi vî rengî ji bo Goranê jî derbasdar e; Zimanzan hene ku Goranî ne wekî zaravayek Kurdî lê wekî zimanek cûda dibînin.
Tê texmîn kirin ku Kurmancî, zaravayê kurmancî yê herî pir tê axaftin, ji hêla nêzîkê 15-17 mîlyon mirov ve tê axaftin. Sûriye, nemaze Tirkiye, Ermenistan û Azerbaycan li welatên wekî Kurd û dîasporaya Kurdî dijîn, piraniya wan ji welatên koçber bûne bi Kurmancî diaxifin. Di heman demê de di civakên Kurd ên li Iranran û Iraqê de jî kêm caran Kurmancî tê axaftin; Piraniya Kurdên Iraq û Iranranê bi zaravayê Soranî diaxifin.Tête fikirîn ku zaravayê Soranî li approximatelyraqê nêzîkê 4-6 mîlyon kes û li approximatelyranê jî nêzîkê 5-6 mîlyon kes diaxifin.
Yorum Gönder